De Minister van Justitie heeft in september de aftapstatistieken over het jaar 2008 gepubliceerd (http://www.justitie.nl/images/UB011523_tcm34-214556.pdf) en antwoorden gegeven op Kamervragen uit mei 2008 (http://www.justitie.nl/images/UB011523_tcm34-214556.pdf). Vorige week werden de cijfers over het eerste half jaar van 2009 gepubliceerd (http://www.telegraaf.nl/binnenland/5289280/__Ruim_13.000_taps_in_half_jaar__.html?p=6,1).

Nederland blijkt nog steeds wereldwijd koploper te zijn bij het afluisteren van telefonie; en de aantallen blijven toenemen. Daarbij is de praktijk van het afluisteren in geheimzinnigheid gehuld. Er wordt bijvoorbeeld geen informatie verschaft over het aantal internettaps, de noodzaak en de effectiviteit van aftappen.

Op donderdag 26 november vergadert de Tweede Kamer over deze zorgwekkende ontwikkelingen. Bits of Freedom wil de Kamerleden met een Kamerbriefing ondersteunen bij dit belangrijke debat.

Help ons mee om deze briefing te schrijven! Laat ons weten wat er beter kan en vul het aan. Probeer commentaar zo constructief en concreet mogelijk te maken, zodat we het makkelijk kunnen plakken en knippen. Naast jullie algemene commentaar, vind je specifieke vragen of verzoeken [dikgedrukt, tussen haken].

De planning is als volgt: het binnengekomen commentaar zal vrijdag worden verwerkt. Vervolgens zullen wij de aangepaste versie nogmaals aan jullie voorleggen. Je kunt tot maandagochtend 10:00 uur inbreng leveren. Daarna zullen wij het stuk opsturen naar de relevante Kamerleden.

Alvast veel dank voor jullie hulp!

 

 

= = =

 

Geachte heer/mevrouw [**], beste [**],

De stichting Bits of Freedom (“Bits of Freedom”) heeft bezorgd kennis genomen van de door de Minister van Justitie gepubliceerde Tapstatistieken over het jaar 2008 en de eerste helft van 2009. Hieruit blijkt eens te meer dat burgers in Nederland vaker afgetapt worden dan waar dan ook in de Westerse wereld, en dat bovendien het aantal afgetapte telefoonnummers tot de wereldtop behoort. De aantallen blijven toenemen ten opzichte van vorige jaren. Daarnaast houdt de Minister informatie achter waar de samenleving recht op heeft, zoals het aantal geplaatste internettaps en de effectiviteit van het aftappen. Gelukkig vindt op 26 november a.s. een debat plaats. Met deze briefing willen wij u ondersteunen om deze zorgelijke ontwikkeling tijdens dit debat aan de kaak te stellen.

In deze briefing komt Bits of Freedom tot de volgende conclusies:

 

- Nederland breekt ieder jaar opnieuw wereldwijde taprecords;

- Het aftapbeleid is in Nederland met geheimzinnigheid omgeven;

- het huidige beleid is een vergaande inbreuk op het grondrecht op privacy;

- het gebrek aan transparantie brengt grote risico's met zich mee voor de rechtstaat;

- het gebrek aan transparantie heeft een negatieve uitwerking op de veiligheid.

[NB: hieronder volgt slechts het gedeelte van de briefing over de eerste twee punten; het andere deel wordt aan gewerkt en wordt zo snel mogelijk online gepubliceerd]

 

Op basis van deze conclusies dient de Nederlandse overheid haar beleid fundamenteel aan te passen, zodat strenger onderzoek wordt gedaan naar de noodzakelijkheid van aftappen en meer openheid wordt gegeven in verband met het aftappen van telecommunicatie.

 

Nederland breekt ieder jaar opnieuw wereldwijde taprecords

Het aftappen van telecommunicatie vindt in Nederland buitengewoon vaak plaats, zoals blijkt uit de recent door de Minister gepubliceerde tapstatistieken. In 2008 is op meer dan 26.425 telefoonnummers een bevel tot aftappen afgegeven (de taps van de AIVD en de MIVD zijn hierin niet meegenomen). Het betrof in 90% van de gevallen een tap op een mobiele telefoon en in 10% een tap op een vaste telefoonaansluiting. Gemiddeld liepen er in 2008 dagelijks gemiddeld 1946 taps. Het aantal taps is bovendien significant gestegen ten opzichte van 2007.

Ook in 2009 lijkt weer een record te worden gebroken. Justitie heeft in de eerste zes maanden van 2009 ruim 13.000 telefoonnummers afgeluisterd, met een gemiddelde van 2250 telefoonnummers per dag. Waar het aantal afgeluisterde telefoonnummers nog steeds bijzonder hoog ligt, is het gemiddeld aantal taps per dag met circa 16% gestegen.

Gelet op het aantal tapbevelen dat in andere landen is afgegeven, moet worden geconcludeerd dat Nederland in relatieve zin – per hoofd van de bevolking – koploper is, en zelfs in absolute zin – cijfermatig – tot de wereldtop behoort:

- Verenigde Staten: 1.891 tapbevelen (2008), populatie meer dan 300 miljoen.

- Verenigd Koninkrijk: 1508 tapbevelen (2008), populatie meer dan 60 miljoen.

- Frankrijk: 26.000 tapbevelen (2008), populatie ongeveer 65 miljoen.

- Duitsland: 44.000 tapbevelen (2007), populatie meer dan 80 miljoen.

- België: 3.603 tapbevelen (2007), populatie ongeveer 10,4 miljoen.

- Nederland: meer dan 26.000 tapbevelen (2008), populatie ongeveer 16 miljoen.

 

In andere landen is juist sprake van daling in de hoeveelheid tapsten opzichte van vorige jaar: [NB: aanpassen als dit niet zo blijkt te zijn]

– Verenigde Staten: ~16% daling in het afgelopen jaar, zie: http://www.uscourts.gov/Press_Releases/2009/wiretap2008-9.cfm http://www.uscourts.gov/wiretap08/contents.html

– Verenigd Koninkrijk: ~20% daling in het afgelopen jaar, zie:

http://www.official-documents.gov.uk/document/hc0809/hc09/0901/0901.pdf

– Duitsland: [kan iemand recentere cijfers vinden?]

www.bundesnetzagentur.de/media/archive/13565.pdf

– België: [de Minister noemt www.senate.be als bron, kan iemand het meest recente rapport en de cijfers vinden?]

– Frankrijk: [vindplaats niet genoemd in brief Minister, kan iemand het meest recente rapport en de cijfers vinden?]

– [heeft iemand informatie over stijging/daling in andere landen?]

 

 

Het aftapbeleid is in Nederland met geheimzinnigheid omgeven

De Minister geeft in zijn beantwoordingen nauwelijks informatie over het Nederlandse aftapbeleid. Allereerst ziet de Minister geen aanleiding om “een systeem [op te zetten] waarbij achteraf de effectiviteit van elke tap wordt gemeten.” En bij de beantwoording of het omvangrijke aantal taps wel noodzakelijk en effectief was, verwijst de Minister steeds naar oude onderzoeken, uit 1996 (“Tappen in Nederland”, WODC 1996) en 2004 (“De telefoontap in grote opsporingsonderzoeken”), terwijl een van de hoofdconclusies uit een recenter en uitvoeriger evaluatierapport van hoofdstuk 13 Tw (“Aftapbaarheid van Telecommunicatie) was dat door “diverse technische en marktontwikkelingen de effectiviteit en efficiëntie van de aftapbaarheidswetgeving af[nemen]” (p.67-69). De Minister noemt dit rapport in het geheel niet in zijn beantwoording van de Kamervragen.

In andere landen wordt veel meer inzicht gegeven in de effectiviteit van aftappen: [kunnen jullie nog meer informatie vinden hoe andere landen inzicht geven?]

– Verenigde Staten: mooi inzicht in effectiviteit, zie: http://www.uscourts.gov/wiretap08/contents.html, table 9.

– Verenigd Koninkrijk: omvangrijk rapport naar aanleiding van de cijfers, zie:

http://www.official-documents.gov.uk/document/hc0809/hc09/0901/0901.pdf

– Duitsland: [kan iemand een rapport van de overheid vinden?]

www.bundesnetzagentur.de/media/archive/13565.pdf

– België: [de Minister noemt www.senate.be als bron, kan iemand het meest recente rapport van de overheid vinden?]

– Frankrijk: [vindplaats niet genoemd in brief Minister, kan iemand het meest recente rapport van de overheid vinden?]

– Andere landen?

Informatie over het aantal en de groei van het aftappen van internetverkeer wordt niet verstrekt in verband met het belang van de opsporing en de staatsveiligheid (beantwoording Minister, p.5). Bits of Freedom ziet niet in waarom er gedifferentieerd dient te worden tussen het aftappen van telefonie enerzijds, en van internetverkeer anderzijds.

[is er informatie boven tafel gekomen over het aantal internettaps en trends daarin?]

Er is tevens geheimzinnigheid als het gaat om het gebruik van de aftapbevoegdheid door de AIVD en de MIVD. Deze informatie is “staatsgeheim.” (beantwoording Minister, p.5)

[is er informatie te halen uit een van de volgende rapporten, wil iemand daar in duiken?]

http://www.ctivd.nl/?Toezichtsrapporten:AIVD

http://www.ctivd.nl/?Toezichtsrapporten:MIVD]

 

De burger krijgt door gebrekkige notificatie niet te weten of hij ooit is afgeluisterd

De burger weet niet of hij wordt afgetapt, en heeft daarom recht op notificatie op grond van artikel 126bb in het Wetboek van Strafvordering zodra het opsporingsonderzoek dat toestaat. In de praktijk blijkt dit voorschrift echter massaal te worden genegeerd, omdat notificatie geen prioriteit heeft binnen het Openbaar Ministerie en er geen sanctie staat op het uitblijven ervan (“Evaluatie Wet bijzondere opsporingsbevoegdheden, WODC, Kamerstukken II, 29 441, nr.3, p.5). In de recentere behandeling van de Wet bewaarplicht telecommunicatiegegevens schreef de Minister over dit heikele punt dat bij een aantal parketten deze plicht nog steeds niet werd nageleefd en dat hier onderzoek naar wordt gedaan (Kamerstukken II, 31145, nr.3, p.43):

Inmiddels is uit een door het openbaar ministerie bij alle arrondissements- parketten uitgevoerde audit gebleken dat er verbeteringen zijn in de naleving hiervan. De naleving is bij enkele parketten echter nog niet op orde. Om die reden worden ten behoeve van de parketten een instructie en een standaard procesbeschrijving opgesteld voor de uitvoering van de notificatieplicht en wordt toegezien op de implementatie daarvan. In een afzonderlijke brief zal de Tweede Kamer worden geïnformeerd over de resultaten van de audits.

Op 11 november j.l. schrijft de Pers echter, dat het college van procureurs-generaal hierover nog steeds geen cijfers blijkt te hebben. (http://www.depers.nl/binnenland/352089/Afluisteren-het-kan-altijd-meer.html).

[kan iemand verifiëren of deze informatie van De Pers klopt, en of de genoemde audits naar de naleving van de notificatieplicht openbaar zijn?]

[kan iemand uit eigen ervaring mededelen dat hij/zij onterecht werd afgeluisterd, maar hierover niet/veel te laat werd genotificeerd?]

kan iemand uit eigen ervaring mededelen dat de toetsing door de rechter achteraf onvoldoende bleek?]

 

 

[de overige punten worden zo snel mogelijk uitgewerkt:

3. Veel taps + gebrek transparantie slecht voor privacy

3.1. Aftappen ernstige inbreuk privacy

3.1.1. ernstig inbreuk op prive sfeer (vgl. EHRM)

3.1.2. en bovendien chilling effects (vgl. literatuur)

3.2. Aftappen mag daarom alleen als aan strikte voorwaarden is voldaan

3.2.1. EHRM “standaardjurisprudentie”: noodzakelijk in democratische samenleving

3.2.2. EHRM “Liberty”: general programs of surveillance open to public scrutiny

and knowledge

3.2.3. EHRM “Liberty”: notificatie als waarborg tegen misbruik en willekeur

3.3 Aan die voorwaarden is niet voldaan

3.3.1. NLse praktijk in strijd met EHRM

3.3.1.1. noodzaak en effectiviteit van ongeëvenaarde hoeveelheid taps is onvoldoende bewezen

3.3.1.2. uitblijven transparantie en notificatie verhevigt inbreuk

3.3.1.3. uitblijven transparantie en notificatie verhevigt chilling effect

 

4. Gebrek transparantie brengt grote risico's met zich mee voor de rechtstaat

4.1. EHRM “Liberty”: controle macht belangrijk onderdeel rechtsstaat

4.2. samenleving: geen controlemogelijkheid op abuse of power

4.3. individu: merkt tap niet en kan onrechtmatige tap niet aanvechten

[heeft iemand inzage gevraag, of een Wob verzoek lopen, en niet gekregen?]

[kan iemand uit eigen ervaring mededelen dat hij/zij onterecht werd afgeluisterd, maar hierover niet/veel te laat werd genotificeerd?]

kan iemand uit eigen ervaring mededelen dat de toetsing door de rechter achteraf onvoldoende bleek?]

 

5. Gebrek transparantie slecht voor veiligheid

5.1. Samenleving vervreemdt van opsporing, nu legitimiteit im frage is

5.2. wetenschappelijke inzichten verhogen effectiviteit opsporing

“Data mining and the security-liberty debate, D.J. Solove, Univ. of Chicago Law review 2008, p.361”

[Heeft iemand hiervoor nog andere bronnen?]

 

6. Aanbeveling: Noodzakelijkheid, Transparantie en notificatie moeten terug in het aftapbeleid

6.1. alleen tappen als noodzakelijk en effectief

[heeft iemand bruikbare voorbeelden van het toetsingskader voor het aftappen van telecommunicatie in andere landen?]

6.2. Nederland moet transparantie geven

[zijn er behalve het wiretap report 2008 nog andere voorbeelden van hoe je transparantie kunt geven?]

6.3. Nederland moet notificatieplicht naleven

Duitse model als voorbeeld, zie CBP advies Wet bewaarplicht telecommunicatiegegevens, p.15, www.justitie.nl/.../bewaarplicht%20telecommunicatiegegevens_8608_tcm34-83035.pdf

[heeft iemand voorbeelden van alternatieven, zoals het Duitse model dat door het CBP is voorgesteld?]